نگاهی به یکی از سالن های پر تماشاگر تاریخ تئاتر مشهد

یکی از سالن های آبرومند و فاخر مشهد در کار نمایش سالن شیر و خورشید سرخ ایران بود که در سال 1312 افتتاح گردید. این سالن که که در دو سال نخست فعالیت خود وضعیت محقری داشت در اثر آتش سوزی همان سال هـا از بین رفت و بجای آن ساختمانی مجلل و تالار نمایش با نظارت مهندسین آلمانی بوجود آمده است.
در میان مردم شایعه ای پراکنده شد که علت آنش سوزی اجرای نمایش در شب تاسوعا بوده است.
گنجایش این سالن 450 نفر بوده و صحنه ای به طول 20 متر، عرض 10 متر و ارتفاع 10 متر داشته است.
مدیران این تالار با طرز فکر خاص خود در گذشته با اجرای نمایش مخالفت میکردند، حتی نمایش اردشیر شاه نوشته کورس سلحشور و بکارگردانی محمد علی لطفی مقدم وقتی به مرحله اجرا رسید و کارگردان نمایش برای گرفتن سالن مراجعه کرد با مخالفت مسئول تالار شیر و خورشید مواجه شد در نهایت با روابطی که لطفی مقدم با استاندار داشت منجر بدستور اختصاص سالن توسط استاندار وقت به گروه مرکز آموزش تئاتر - نمایش اردشیر  شاه - شد و زمانی که لطفی برای در اختیار گرفتن سالن و دکور بندی مراجعه کرد متوجه شد که آوانسن را به ارتفاع هشتاد سانتی متر گِلکاری کرده بودند و مدیر شیرو خورشید گفت بهیچ عنوان این فلاور باکس را نمی توانم خراب کنم و نتیجتاً نمایش اردشیر شاه که با چاپ بروشور همراه بود، اجرا نشد !
در آنزمان که به همت خود آقای لطفی مقدم مرکز آموزش تئاتر تأسیس شده بود و کوشش های جدی برای اجرای نمایش های مختلف شروع شده بود و تالار شیرو خورشید از لحاظ فنی مجهزترین سالن آنروزهـای مشهد محسوب می شد و نیز در موقعیت مناسب برای مراجعه مخاطب بود که که ایشان با مطرح کردن پیشنهادی به مدیر آنزمان شیر و خورشید ( مرحومِ تیمور سهامی) - که از قبل با هـم دوست شده بودند -، بصورت افتخاری علاوه بر سرپرستی مرکز آموزش تئاتر مدیر روابط عمومی و بین الملل شیرو خورشید سرخ خراسان را بر عهده گیرد که مدیر شیر و خورشید این پیشنهاد را پذیرفت و تالار شیر و خورشید در اختیار بچه هـای تئاتر مشهد قرار گرفت و این امر تا زمانی که آقای لطفی بعنوان سرپرست اداره کل فرهنگ و هنر گرگان مأمور شد و از مشهد مهاجرت کرد ادامه داشت اما پس از آن دوباره مخالفت هـا شروع شد و برای اجرای برنامه وجوه قابل توجه ای مطالبه میکردند.
گفتنی ست در آنزمان جشنواره هـای طوس برپا شده بود که آقای لطفی بصورت افتخاری مسئول نمایش هـای این جشنواره شد و چون چندین اجرا را در تالار شیرو خورشید گذاشت مدیران تالار را متقاعد کرد که در سالن تعمیرات و تغییرات اساسی بعمل آورند بویژه از نظر نور آن را کامل کنند که این کار صورت گرفت.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی آقای لطفی مجددا بعنوان سرپرست فرهنگ و هنر آموزش عالی ( ارشاد فعلی) به مشهد بازگشت و دوباره با مطالبه برای اجاره سالن شیر وخورشید - که دیگر هلال حمر شده بود - برای اجرای نمایش روبه رو شد که در یکی از شب ها نمایش پیوندتان مبارک نوشته و کار استاد داود کیانیان که در این سالن به صحنه بود، استاندار وقت نیز حضور داشت و این کار سخت مورد توجه وی قرار گرفت و به لطفی تبریک گفت لطفی دید تنور داغ است و نان را چسباند گفت: اجرا خوب است اما هزینه ها بالاست و بابت اجراهای نمایشات، هلال احمر مبلغ زیادی اجاره دریافت میکند. استاندار با این حرف برآشفت و گفت: این سالن مال هنرمندان است، اینجا خانه هنرمندان است...
در شبی دیگر لطفی در یک فرصت مناسب و پس از پایان نمایش به روی صحنه رفت و اعلام کرد جناب استاندار این تالار را بچه های خوب تئاتر مشهد اهدا کرده که در این هنگام صدای تشویق تماشاگران بلند می شود و روز بعد با توجه به نفوذی که استاندار داشت نامه ای نوشت و نه تنها سالن بلکه تمام تعلقات آن و آپارتمان هـای حاشیه را اختیار مرکز آموزش تئاتر در آمد و این محل مِلک بچه های تئاتر شد. اما پس از اینکه لطفی به افتخار بازنشستگی نائل آمد باز سالن هلال احمر از دست بچه های تئاتر خارج شد.
گفتنی ست بسیاری از افراد صاحب نامی که در سینما و تلویزیون ایران چهره‌های شناخته شده‌ای شده‌اند، تحت سرپرستی گروه‌های نمایشی پارت، طوس، رودکی، آرش و تئاتر کوچک نخستین حضورشان در صحنه نمایش را مرهون صحنه شیرو خورشید هستند.
از چهره‌های قدیمی تر میتوان به منصور همایونی که پایه گذار و سرپرستِ گروه نادر که بعدهـا با عنوان آرش تغییر نام داد اشاره کرد و نام آورانی چون احمد میرباذل، حسن غراب، طاهره سنجرانی، مهدی صابر، احمد رضا قوچانی، عباس مستوفی، میلانی زاده، جلیل صابر در این گروه با او همراه بودند. این گروه نمایش‌های زیادی را در این سالن به اجرا گذاشته است که نمایش «نادر پسر شمشیر» به کارگردانی منصور همایونی از اجراهای موفق آمیزشان به شمار می‌آید و آخرین بار در سال ۱۳۵۰ در این سالن بر روی صحنه رفت.
داود کیانیان با همراهی تنی چند از هنرمندانی که دوره‌های بازیگری و فن بیان را آموخته بودند، گروهی را به نام پارت تشکیل دادند که سرپرستی این گروه بر عهده او بود. کیانیان، گروه تئاتر کوچک را هم با کمک برادرش رضا کیانیان و چند تن دیگر نظیر غلامحسین طوسی، رضا راستین، مهدی غفوری، احمدرضا آزاد برعهده داشت. این گروه با حمایت فرهنگ و هنر در کلاس های هنرهای دراماتیک تهران دوره‌های مختلفی را پشت سر گذاشتند و بیشتر نمایش‌هایی که مورد توجه فرهنگیان و اقشار علاقه‌مند به تئاتر بود، توسط این گروه در سالن شیر و خورشید و بعضاً در سالنی که به تالار بهداری شهرت داشت به اجرا درمی‌آمد.او متخصص بازی گرفتن از هر نابازیگر بود و نمی توان از سبک فاصله گذاری صحبت کرد اما از « داوود کیانیان » نامی نبرد. وی در عرصه نویسندگی و کارگردانی صاحب سبک و بسیار تأثیرگذار بوده است
داریوش ارجمند تحصیل کرده تئاتر و از استادان مشهد و کلاس های بازیگری کار تئاتر را از مشهد آغاز کرد و با تشکیل گروه رودکی گامی بلند در عرصه تئاتر مشهد برداشت و نام تئاتر مشهد را بر تارک تئاتر ایران حک کرد. او که سرپرستی گروه تئاتر رودکی را بر عهده داشت، قبل از آن که توسط ناصر تقوایی برای بازی در فیلمی که هرگز ساخته نشد در نقش میرزاکوچک خان ظاهر شود در مشهد چهره‌ای شناخته شده بود و در گروه او افرادی که هرکدام به تنهایی دارای جایگاهی در سینما و تئاتر مشهد شدند عضویت داشتند، رضا صابری چهره ماندگار هنر تئاتر ایران و مشهد از جمله این افراد است که با ارجمند همراه بود.
چهره صاحب نامی چون تیمور قهرمان که در بازیگری، شعر و ادب شهره است، عبدا… گل افشان، علیرضا پاکدل و ...  از دیگر کسانی بودند که با داریوش ارجمند روی سن ظاهر شده اند. انوشیروان ارجمند برادر داریوش ارجمند هم که چهره‌ای شناخته شده در سینما و تئاتر و تلویزیون ایران است، از مشهد و با گروه طوس نمایش‌های بسیاری را در سالن شیر و خورشید بر صحنه برده است. همکاران او مصطفی هنرور بعدها علاوه بر بازیگری به عنوان کارگردان و تهیه کننده فیلم تولید کرد؛ نمایش علامت سؤال گروه طوس از چنان توجهی برخوردار شد که هنوز هم خاطره نمایش آن از خاطره علاقه‌مندان به تئاتر پاک نشده است.
مکان این سالن در خیابان امام خمینی نزدیک به فلکه ده دی می باشد .
تعدادی از نمایش های که در این سالن به صحنه رفته است :

1) مستأجر نوشته پرویز صیاد و کار منصور همایونی با شرکت داریوش ارجمند، کمال غراب، عباس کاظمی و ...
2) سد نوشته و کار محمد علی لطفی مقدم با شرکت محسن غفوری، رضا ترابیان، مصطفی هنرور، احمد رضا قوچانی، رضا صابری، محمد تقی نژاد
3)  تردید قانون نوشته و کار فریدون صلاحی با بازی رضا رضاپور، رضا صابری، محسن غفوری، فیروز صباغی
4) سیاه زنگی، مرد فرنگی دایره زنگی نوشته پرویز کاردان و کار محمد علی لطفی مقدم با شرکت محمد تقی نژاد، سروناز جهانی، محسن غفوری، احمد حلوی در نقشِ سیاه و ...
5) لبخند باشکوه آقای گیل نوشته اکبر رادی کارگردانی اسماعیل شنگله با شرکت علی نصیریان، عزت الله انتظامی، داریوش مؤدبیان
6) چوب بدستای ورزیل نوشته ساعدی کارگردانی داریوش ارجمند با بازی عباس کاظمی، غلامرضا موسوی، رضا رضاپور، محسن غفوری و ...
7) افعی طلایی نوشته علی نصیریان و کار مهرداد تدّین
8 ) آی با کلاه آی بی کلاه نوشته ساعدی کار داریوش ارجمند
9) چشم در برابر چشم نوشته گوهرمراد و کارگردانی احمد حلوی با بازی محمد تقی نژاد، محمود رفائی، غلامعلی ( مهرداد) تدیّن
و ...

لازم بذکر است تالار شیرو خورشید که قبلاً بعنوان سالن سینما و بعدهـا برای مجالس سخنرانی و سمینار مورد استفاده بود به خاطر رونق گرفتن تئاتر مشهد و جدی شدن این حرکت فرهنگی مورد توجه قرار گرفت بنابراین هم تئاتر آنزمان به تالار شیرو خورشید مدیون است و هم تالار شیرو خورشید رونق خود را به حرکت هـای خود جوش مثبت تئاتر وام دار است .


منبع:
سرگذشت نمایش نوشته منصور همایونی
فصلنامه 4 تئاتر نوشته زاوارزاده
سی سال پشت صحنه تئاتر اصغر میرخدیوی

با تشکر از
استاد محمد علی لطفی مقدم
استاد داوود کیانیان
استاد رضا صابری
و جناب آقای حمید رضا سهیلی
 که در گردآوری و تنظیم این مطلب ما را یاری دادند.